Lato w Gminie Zakliczyn - Zakliczyn

Stolica gminy położona w Kotlinie Zakliczyńskiej przy skrzyżowaniu dróg krajowych o numerach 980 Jurków – Biecz i 975 Wojnicz – Nowy Sącz.

Na skrzyżowaniu bezkolizyjnym (rondzie) do centrum miasteczka udajemy się w kierunku zachodnim, by po 2 minutach być na centralnym, największym na Pogórzu, zrewitalizowanym w latach 2019 – 22, placu miejskim z charakterystyczną bryłą XIX wiecznego ratusza w centralnej części Rynku, który jest siedzibą Zakliczyńskiego Centrum Kultury. Tutaj możemy zaopatrzyć się w pamiątki z Zakliczyna, skorzystać z letniej oferty „Kina za rogiem ZCK”, zapytać o atrakcje turystyczne Gminy Zakliczyn oraz realizowane w sezonie letnim wydarzenia kulturalne, a w ratuszowej restauracji zjeść m.in. najlepszą pizzę i zapiekankę w okolicy.

Zakliczyn jest najmniejszym miastem Małopolski, w zwartej zabudowie mieszka tu niespełna 1600 osób, ale za to jednym z najruchliwszych miasteczek w Polsce. Dzięki historycznie ugruntowanej marce handlowej, Zakliczyn jest ulubionym miejscem robienia zakupów przez mieszkańców regionu. Szczególnie gwarno jest tu w środy – dniu tradycyjnego jarmarku zakliczyńskiego. Duszę handlową miasteczka widać też w piątki i soboty, gdzie na Rynku w licznych punktach handlowych i przy straganach kupieckich roi się od klientów.

Choć nazwa miejscowości Zakliczyn ma relatywnie krótka metrykę, bo pojawia się w 1558 roku – za sprawą Spytka Wawrzyńca Jordana, który nadaje nazwę i statut miastu lokowanemu na terenie dotychczasowej, benedyktyńskiej miejscowości o nazwie Opatkowic – to historia odnotowuje pierwsze informacje o osadzie nad Dunajcem w roku 1105 za sprawą legata papieskiego Idziego. Autor notki nazywa osadę po prostu Dunajec i pisze, że od 1086 roku jest własnością benedyktyńską. Kolejne wzmianki datowane są na rok 1215 za sprawą biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka i dotyczą również spraw kościelnych, tym razem związanych z dziesięciną należną Kapitule Krakowskiej od dziewiętnastu wsi należących do opola czchowskiego. Późniejsze notki mówią o tym, że miejscowość będąca na początku istnienia własnością rodu Gierałtów – Ośmiorogów nazywała się Goluczyn. Potem, gdy wdowa po Pakoszu oddała miejscowość benedyktynom tynieckim, jej nowa nazwa to Opatkowice, funkcjonująca historycznie do daty lokacji miasta prywatnego Spytka Wawrzyńca Jordana. Po lokacji, miasteczko przeżyło gwałtowny rozkwit gospodarczy wynikający z rozwoju rzemiosła i handlu. Właściciele Zakliczyna – najpierw benedyktyni a potem możni melsztyńscy – doskonale wykorzystali położenie miejscowości na skrzyżowaniu szlaków handlowych i pielgrzymkowych krzyżujących się na linii wschód – zachód i północ – południe. Przez Zakliczyn biegł najbardziej znany europejski szlak pielgrzymkowy, sięgająca swoja historią IX wieku, tzw. Droga św. Jakuba. W 1987 roku Rada Europy uznała ten prowadzący przez cała Europę (od Odessy do Santiago de Compostela), za pierwszy Europejski Szlak Kulturowy, który w roku 1993 został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zakliczyn ma też inne powody do dumy historycznej. W 1622 roku został założony tu pierwszy na ówczesnych ziemiach polskich zakon kontrreformacki Ojców Franciszkanów Mniejszych – działający do dziś i będący od 4 października 2008 roku – dnia imienin patrona św. Franciszka – siedzibą drugiej zakliczyńskiej parafii.

Wspomina się też, że w Zakliczynie zatrzymali się na postój w 1683 roku wojska powracające z Odsieczy Wiedeńskiej z Janem III Sobieskim na czele. Miejscem upamiętniającym to wydarzenie jest kapliczka Matki Bożej Królowej Polski przy ul. Malczewskiego, u stóp której zostali pochowani ci rycerze, którzy zmarli w wyniku wycieńczenia i chorób. Do Zakliczyna lgną też artyści. Na początku XX wieku postacią często przemierzającą zakliczyński Rynek był Jacek Malczewski, który na pamiątkę związku z Zakliczyńską Ziemią podarował miastu swój autoportret, do dziś eksponowany w reprezentacyjnej sali Urzędu Miejskiego. Bywało, że wśród kupców pojawiał się światowej sławy kompozytor i dyrygent prof. Krzysztof Penderecki – właściciel dworu szlacheckiego w Lusławicach i twórca Europejskiego Centrum Muzyki.

Niestety, nie omijały Zakliczyna nieszczęścia; epidemie, najazdy obcych wojsk, zawieruchy rewolucyjne, pożary. Mimo to – być może właśnie dlatego – miasteczko podnosiło się z upadku i rozwijało. Tak było w ostatnim stuleciu. Najpierw przyszła radość z odzyskania niepodległości w 1918 roku, potem utrata w 1934 roku praw miejskich, a pięć lat później agresja hitlerowska, po której "wymiotło z miasteczka" społeczność żydowską, stanowiącą jeszcze w 1939 roku 25% dwutysięcznej społeczności Zakliczyna. Niemcy, na terenie przylegającym od północy do obecnej ul. Piłsudskiego, założyli getto dla miejscowych i przesiedlonych z okolicznych miasteczek. Latem 1942 roku żydowską ludność wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. Na skwerze przy dawnej bramie do getta na ul. Piłsudskiego 26 stycznia 2023 roku, w przeddzień Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu, w Zakliczynie przy ul. Piłsudskiego odbyło się uroczyste odsłonięcie Pomnika Pamięci Żydów i Polaków żydowskiego pochodzenia.

W okolicach Zakliczyna bardzo aktywnie działały oddziały partyzanckie, stąd też w samym miasteczku AK urządziła kilka punktów kontaktowych i koordynacyjnych, jednym z takich punktów był dom „Pod Wagą” przy ul. Mickiewicza 23.

Różne były oblicza okresu powojennego. Czasy powojennego niepokoju, wprowadzanie systemu władzy socjalistycznej i jej stopniowe zanikanie od lat 70-tych, po czasy I i II „Solidarności” i wreszcie odbudowy samorządu lokalnego po roku 1989. Począwszy od lat 70-tych XX wieku, Zakliczyn zmieniał oblicze, unowocześniał infrastrukturę zachowując jednocześnie historyczny układ urbanistyczny. Pozostałością tego układu urbanistycznego są, nieliczne już niestety domy drewniane, które budowane były w unikatowy sposób, na dziewięciu słupach z zastrzałami, skutkiem czego układ ścian zrębowych był całkowicie swobodny, niezależny od konstrukcji dachowej i mógł być dowolnie zmieniany bez naruszania dachu. Trzy zewnętrzne, ozdobne, słupy stanowią podcienia (przy ulicy Mickiewicza tzw. "wysokie podcienia") i tworzą zabudowę zbliżoną do dawnego budownictwa małomiasteczkowego, która istnieje jeszcze w Czchowie, Ciężkowicach, Lipnicy Murowanej czy Lanckoronie.

Godnymi uwagi są zakliczyńskie budowle sakralne. Jednym z najpiękniejszych kościołów barokowych w regionie jest kościół parafialny p.w. św. Idziego opata przy ul. Mickiewicza. Zwrócić uwagę należy na północna kaplicę, w której część wyposażenia pochodzi z melsztyńskiego zamku. Na dziedzińcu kościelnym znajduje się kamienny pomnik Jana Pawła II – Honorowego Obywatela Gminy Zakliczyn i Patrona miasta. W południowo-wschodniej części miasteczka, przy ul. Klasztornej znajdują się zabudowania klasztorne Franciszkanów z pięknie, również w barokowym stylu, wyposażonym kościołem parafialnym p.w. Matki Bożej Anielskiej. We wnętrzu kościoła, przy ścianie nawy północnej, znajduje się marmurowy nagrobek Zygmunta Aleksandra Tarły. Obok tego nagrobka zobaczymy ołtarz bł. Krystyna Gondka - franciszkanina, rodaka Ziemi Zakliczyńskiej. Na dziedzińcu klasztornym znajduje się replika groty Matki Bożej z Lourdes.

Na terenie Zakliczyna znajdują się dwie kwatery wojenne z okresu I wojny światowej; jedna oznaczona nr 294 na cmentarzu parafialnym oraz druga oznaczona nr 293 przy drodze do Kończysk za obiektami Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Zakliczynie – to cmentarz żołnierzy narodowości żydowskiej. To nie wszystkie atrakcje historyczne, kulturowe i turystyczne miasta, które ponownie szczyci się takim statutem od 1 stycznia 2006 roku.

Czy wiecie, że w Zakliczynie:

Pod koniec sierpnia odbywają się na zakliczyńskim Rynku największe dożynki gminne w Małopolsce oraz Festiwal fasoli. W roku 2024 to 24 – 25 sierpnia.

Od 27 czerwca przez sześć kolejnych czwartkowych wieczorów na zakliczyńskim Rynku odbywają się „Letnie potańcówki”, podczas których dla widowni przygrywają Zakliczyńscy Heligoniści i Harmoniści Stowarzyszenia „Klucz” pod wodzą Tadeusza Malika, a praktyczną naukę tańca prowadzi znakomity instruktor Krzysztof Węglarczyk.

Klasztor Franciszkanów w Zakliczynie lokowany 21 czerwca 1622 roku z fundacji Stanisława Tarły, to pierwszy lokowany w granicach ówczesnej Rzeczpospolitej klasztor kontrreformacji w Polsce.

Fragment ulicy Mickiewicza prowadzącej z Rynku w kierunku kościoła p.w. św. Idziego opata, to perełka architektury miejskiej przypominająca czasy lokacji miasta z charakterystycznymi domami o konstrukcji zrębowej dziewięciosłupowej. Przy tej ulicy znajduje się jedyny w okolicy zegar słoneczny.

Ulica Różana wychodząca z południowo – zachodniej części Rynku to fragment zachowanego głównego traktu drogowego przed lokacją miasta.

Na ulicy Malczewskiego od Rynku na wschód do ronda znajduje się najwyższy budynek w Zakliczynie, tzw. drapacz wybudowany w okresie międzywojennym.

Oba kościoły parafialne; pw. św. Idziego opata oraz pw. Matki Bożej Anielskiej (u Franciszkanów), to perełki architektury barokowej.