Kultura dostępna = kultura mobilna

Czy wiecie, że w Kątach w gminie Iwkowa jest Ławeczka Jana Karskiego ?

Jan Karski ps. „Witold”, to legendarny emisariusz Polskiego Państwa Podziemnego, który przemycił do państw alianckich dowody na eksterminację Żydów. W czasie swojej drugiej misji w czerwcu 1940 został pojmany przez gestapo do szpitala w Nowym Sączu. Tam też został odbity przez żołnierzy ZWZ. Po uwolnieniu Karski ukrywał się w Marcinkowicach, a następnie w majątku Lucjana Sławika w Kątach w gminie Iwkowa. W 75-tą rocznicę tamtych wydarzeń został otwarta „Ścieżka edukacyjna szlakiem uwolnienia Jana Karskiego z Marcinkowic do Kątów”. Przy majątku w Kątach powstał Przystanek Pamięci Jana Karskiego z pamiątkową ławką i tablicą informacyjną.

Czy wiecie, że Iwkowa miała kiedyś słynny Teatr Ludowy Zofii Serafin ? Że na pobliskiej "Śpilówce" jest obecnie najwyższa wieża widokowa na Pogórzu ? Że po drodze na wieżę znajduje się pustelnia św. Urbana ?

W latach 70 - tych i 80 – tych XX wieku iwkowski teatr pod kierunkiem Zofii Serafin wystawiał spektakle o tematyce regionalnej dotyczącej kultury ludowej Iwkowszczyzny, komedia i dramaty (sam miałem zaszczyt zagrać rolę Kirkora w "Balladynie"), a pierwszym recenzentem premier był legendarny kaznodzieja i pisarz - ksiądz Jan Piechota. Dzisiaj częstym gościem w Iwkowej jest krakowska aktorka Anna Warchał, która często gości u swoich rodziców – nas też tam zaprosiła. Posiadłość rodziców Ani jest nieopodal Śpilówki, gdzie znajduje się pustelnia św. Urbana. Pamięć o Urbanie przetrwała w podaniach i legendach ludności z okolic Iwkowej, gdzie prawdopodobnie pustelnik mieszkał na przełomie X i XI wieku. Pochodzić miał z bogatego rycerskiego rodu węgierskiego. Wyrzekł się bogactwa i zamieszkał w pustelni z dala od rodziny. Gdy rodzice go odnaleźli, namówili do powrotu do ojczyzny, gdzie miał zostać kapłanem. Wtedy też został misjonarzem. Wraz z eremitami Andrzejem Świeradem i Justem przybył do Polski i nauczał miejscową ludność. Pozostał w swojej pustelni aż do śmierci.

Czy wiecie, że w Muszynie jest Muzeum regionalne Państwa Muszyńskiego ?

Terminem „państwo muszyńskie” określano, usytuowany na terenie Sądecczyzny, zespół dóbr biskupstwa krakowskiego, który obejmował miasteczka Muszynę i Tylicz wraz z przyległymi wsiami, gdzie Muszyna pełniła rolę centrum administracyjnego. Dla wymienionego wyżej kompleksu dóbr w źródłach i literaturze spotykamy szereg innych określeń, takich jak: kres muszyński, kres biskupi, starostwo muszyńskie, lub państwo biskupie, czy też „Biskupszczyzna”. W muzeum znajduje się ekspozycja poświęcona historii „Państwa Muszyńskiego”. Można w nim zobaczyć pamiątki po dawnych starostach, mieszczanach muszyńskich, Łemkach oraz Żydach zamieszkujących ten region. Muzeum posiada bogate zbiory historyczne i etnograficzne, a także cenne eksponaty, skrzynie mieszczańskie, militaria i judaiki. Znajduje się tu również sala poświęcona sztuce nieprofesjonalnej z pracami Nikifora na czele oraz dzieła sztuki miejscowych artystów. Tam się wybierzemy.

Czy wiecie, że zanim sławę zdobyły; najpierw Stary Sącz a potem Nowy Sącz, to centrum cywilizacji Sądecczyzny były okolice Podegrodzia ?

Pod koniec II i I wieku przed naszą erą, w epoce brązu przez tereny Sądecczyzny prowadził szlak handlowy, którym z północy na południe transportowany był bursztyn. Dzięki wymianie handlowej pojawiły się nowe przedmioty wykonane z brązu, naczynia gliniane ze zdobieniami spiralno - wolurowymi, charakterystyczne dla tzw. kultury oromańskiej. Na ostatnie wieki przed nową erą przypadają wpływy kultury łużyckiej i celtyckiej. Pojawiły się ozdobne zapinki, uzbrojenie i przedmioty codziennego użytku wykonane z żelaza. Zostały one odnalezione m. in. w Podegrodziu. Wraz z rozwojem handlu w okresie rzymskim pojawiły się na Sądecczyźnie pieniądze. Z 275 roku n. e. pochodzi znaleziona w Gostwicy, złota moneta - Aureus Tacyta. Około VI wieku pojawili się tu Słowianie, którzy zaczęli zakładać osady obronne. Największą był gród w Naszacowicach stanowiący jeden z najważniejszych ośrodków plemienia Wiślan. Położony był na wzgórzu, na lewym brzegu Dunajca. Na obszarze 15 ha znajdował się gród oraz pięć podgrodzi. Najstarsza część została wzniesiona w II połowie wieku VIII, w IX wieku wzmocniono wały obronne. Dzisiaj w Podegrodziu są dwa muzea - zajrzymy do nich.

Jeśli tego nie wiedzieliście, a chcielibyście dowiedzieć się więcej, to trzeba zapisać się do udziału w projekcie Stowarzyszenia "Klucz" pod nazwą "Kultura dostępna  = kultura moblina."

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. Ponadto zadanie publiczne współfinansowane ze środków otrzymanych z budżetu Gminy Zakliczyn.

Udział w projekcie jest nieodpłatny, a ilość miejsc jest ograniczona. Zapisy przyjmuje koordynator projektu - Magdalena Tobiasz.

Tekst: Kazimierz Dudzik, grafika: Magdalena Tobiasz.