Teatr Nie Teraz - podsumowanie działalności w roku 2023

Kończy się 43 rok działalności naszego Teatru Nie Teraz (TNT) - kolejny wyjątkowy rok naszej historii. Mieliśmy już takich „wyjątkowości” kilka, a może nawet kilkanaście, ale rok 2023 zdaje się być wyjątkowy wśród wyjątkowych.

Kiedy ten rok się zaczynał, staliśmy wobec nader dramatycznej sytuacji zupełnie niespodziewanego zamachu na naszą działalność. A było to tak - otóż, w połowie roku 2019 zostaliśmy zaproszeni przez Towarzystwo Domu Ludowego w Maszkienicach, aby na bazie ich budynku (jeszcze przedwojennego Domu Ludowego) we wsi Maszkienice (Gmina Dębno w Małopolsce) realizować swą artystyczną i edukacyjną aktywność. Wówczas powstały zalążki Ośrodka Praktyk Artystycznych, co niestety mocno zostało wyhamowane z początkiem kolejnego roku przez przepisy i restrykcje pandemiczne. Pomimo tego trzy kolejne lata TNT były bardzo gęste od zrealizowanych projektów, a także podróży teatralnych po kraju.

Przełom roku ubiegłego i bieżącego zaskoczył nas obstrukcją skierowaną przeciwko naszemu Teatrowi przez tych, którzy nas do wsi Maszkienice zaprosili, a teraz, bez jakiegokolwiek kontaktu z nami, postanowili zerwać współpracę wbrew obowiązującemu a podpisanemu przez obie strony porozumieniu. Złożono nawet w tej sprawie wniosek do sądu. Argumenty, które przywołano są bezpodstawne, ale w przestrzeni publicznej nasi niedawni partnerzy zaczęli nimi się posługiwać, nawet posuwając się do pomówień. Pomimo świadomości tego, że tak prawo, jak i fakty (w tym wykonana praca) stoją po naszej stronie, wiedzieliśmy, że „maszkienicki” etap naszej historii się właśnie zakończył. Nie da się bowiem robić tego, co od dziesięcioleci charakteryzuje TNT, w atmosferze złości, niechęci i kłamstw.

I wówczas pojawiła się propozycja z Zakliczyna, aby naszą działalność przenieść do tego miasta, do tej Gminy. Nie wzięło się to znikąd. Znamy ludzi stamtąd od lat (wymieńmy tutaj dyrektora ZCK, Kazimierza Dudzika i burmistrza Dawida Chrobaka), bywaliśmy tam wielokrotnie, współpracowaliśmy nie raz i bardzo konkretnie z Zakliczyńskim Centrum Kultury (ostatnio w roku 2022 w ramach wielkiego wspólnego projektu „Wiatr Wolności”), ale propozycja szła dużo dalej.

Efektem jest powołanie do życia Ośrodka Praktyk Artystycznych Teatru Nie Teraz, co stało się dokładnie 18 marca 2023 w zakliczyńskim Ratuszu miejskim. Stało się to formalnie w dość spektakularnych okolicznościach, bo przy okazji premiery naszego przedstawienia „Intensywność szkła poza percepcją”. OPA został powołany uchwałą Rady Gminy i włączony w działalność Zakliczyńskiego Centrum Kultury. Bazą dla OPA stała się wiejska świetlica we wsi Ruda Kameralna. Od wiosny trwały tam prace dostosowawcze, a od lata remont, przede wszystkim dzięki środkom pozyskanym z Funduszu Patriotycznego. Finałem tych prac i przygotowań było uroczyste otwarcie OPA w dniu 13 grudnia 2023. I podobnie jak to miało miejsce przy marcowym powołaniu OPA do życia, również e tym przypadku okoliczności nie było przypadkowe. Tym razem, jakże symbolicznie, odwołaliśmy się do kolejnej rocznicy wprowadzenia stanu wojennego.

Ale zanim to się stało TNT konsekwentnie pracował przez cały rok. Poniżej punktowo przedstawiamy zapis naszych działań.

1.
18 marca odbyła się przywoływana już premiera spektaklu „Intensywność szkła poza percepcją” (prezentacja w zakliczyńskim Ratuszu).
Kolejne pokazy tego spektaklu miały miejsce w:
- 14 kwietnia, Tarnowskim Centrum Kultury w Tarnowie;
- 19 maja, Miejsko Gminny Ośrodek Kultury w Zagórzu;
- 20 maja, Zamek Kmitów w Lesko (zaproszenia Starostwa Powiatu Lesko);
- 19 sierpnia, Bieszczadzka Scena Plenerowa w Dwerniku (w ramach I Festiwalu Filmowego – Ale Czad);
- 9 grudnia, Limanowski Dom Kultury.

2.
W roku bieżący po raz czwarty współpracowaliśmy z Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Efektem jest inscenizacja „Pisz do mnie więcej” oparta na listach Konopnickiej pisanych z podróży oraz na jej wybranych wierszach wyśpiewanych przez aktorów. Należy dodać, że wspaniałą muzykę do tego spektaklu stworzył Piotr Piecha, jednocześnie aktor biorący udział w przedstawieniu. Pokaz premierowy (z udziałem reprezentacji ZCK) miał miejsce we wnętrzach muzeum/dworku Konopnickiej w Żarnowcu. Oto lista tegorocznych prezentacji tego spektaklu:
- 5 lipca, pokaz przedpremierowy w zakliczyńskim Ratuszu;
- 8 lipca, premiera w Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu;
- 21 lipca, Iwonicz Zdrój (pokaz w Restauracji „Klimat”);
- 7 października, pokaz w Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu;
- 8 października, Radom, pokaz w Muzeum Wsi Radomskiej;
- 11 listopada, Bieszczadzki Dom Kultury w Lesku (w ramach obchodów święta Niepodległości).

3.
Trzecim spektaklem z naszego repertuaru, który był w roku 2023 prezentowany jest przedstawienie z roku 2022 - „Pokonać piekło”. Zanim jeszcze została podpisana umowa – Akt Powołania OPA, odbyliśmy dwie teatralne podróże z tym spektaklem:
- 1 marca (w ramach obchodów Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych), na zaproszenie miasta Bogatynia, w tamtejszym Domu Kultury;
- 2 marca w Głubczyckim Domu Kultury.

A oto miejsca prezentacji już realizowanych jako Teatr z Zakliczyna:

- 18 października, Zakliczyn, sala w Ratuszu;
- 22 października, Toruń, Muzeum Pamięć i Tożsamość (w ramach otwarcia tej instytucji na zaproszenie Fundacji Lux Veritatis). Warto dodać, że nasza prezentacja w Sali widowiskowej Audytorium 1 zgromadziła rekordową w naszej historii liczbę widzów – ok. 900);
- 7 listopada, Bydgoszcz, dwie prezentacje w Kinoteatrze Adria (w ramach Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej);
- 9 listopada, Tarnów, sala teatralna Parafii Miłosierdzia Bożego.

4.
Jak co roku angażowaliśmy się również w działania warsztatowe. Takim było widowisko sobótkowego pt. „Miedzą nieba, miedzą piekła” realizowane z osobami skupionymi wokół zespołu regionalnego „Bystro Kicora” z Przysietnicy k. Starego Sącza. Prowadząca ten zespół Monika Florek, przed laty aktorka Teatru Nie Teraz, zaprosiła Tomasza A. Żaka do współpracy przy konstruowaniu scenariusza widowiska oraz do jego wyreżyserowania. W pracach brała również udział aktorka TNT, Anna Warchał. Projekt wymagał kilkunastu spotkań warsztatowych, które odbywały się od kwietnia do czerwca w Przysietnicy i w Starym Sączu. Finał, czyli premiera widowiska miał miejsce w sali starosądeckiego Sokoła 24 czerwca. Należy dodać, że efekt naszej pracy zobaczyli też mieszkańcy Zakliczyna, gdyż pokaz tego widowiska miał miejsce 20 sierpnia na zakliczyńskim Rynku, w ramach organizowanego przez Zakliczyńskie Centrum Kultury tradycyjnego „Festiwalu Fasoli”.

5.
Związane z ZCK Stowarzyszenie „Klucz”, w ramach dużego wieloletniego projektu edukacji kulturalnej w Gminie Zakliczyn pod nazwą Kluczowa Akademia dla Aktywnych, zaprosiło nas do współpracy. 22 czerwca przeprowadziliśmy specjalne rodzinne warsztaty teatralne w Iwkowej. Ich uczestnikami byli seniorzy z Gminy Zakliczyn, biorący udział w projekcie „Kultura dostępna = kultura mobilna".

6.
Stowarzyszenie „Klucz” w ramach programu „Edukacja Kulturalna 2023”, czyli dużego wieloletniego projektu edukacji kulturalnej w Gminie Zakliczyn pod nazwą Kluczowa Akademia dla Aktywnych. Częścią tej edukacyjnej inicjatywy były warsztaty teatralne prowadzone przez TNT w miesiącach wrzesień i październik. Odbyło się w sumie kilkanaście spotkań w kilku miejscach Gminy Zakliczyn, a konkretnie w Filipowicach, Gwoźdźcu, Słonej, Woli Stróskiej i Zakliczynie.

7.
Na wzgórzu zamkowym w Melsztynie, 25 czerwca odbyła się cykliczna Biesiada Rycerska. W salach baszty zamkowej wystąpili aktorzy/bardowie TNT z programem własnych ballad i songów. Wystąpili jako „Trubadurzy Teatru Nie Teraz”.

8.
Aktywność TNT w roku 2023 była też widoczna w innych inicjatywach. Jedną z nich był program edukacyjny „Wołyń – dzieci”, zorganizowany przez szczeciński oddział Instytutu Pamięci Narodowej w ramach Przystanku Historia (ogólnie dostępny poprzez media społecznościowe), co miało miejsce 1 czerwca. Wziął w nim udział Tomasz A. Żak, dyrektor Teatru Nie Teraz. Opowiadał o spektaklu „Ballada o Wołyniu”, przywołując genezę tego przedstawienia oraz o samym scenariuszu spektaklu, w większości opartym na wspomnieniach dzieci cudem ocalałych z ukraińskiego banderowskiego ludobójstwa.

9.
W październiku TNT był inspiratorem i współorganizatorem wystawy fotografii znanej i nagradzanej artystki Inki Wieczeńskiej pt. „...a ja wybieram Bieszczady”. Wernisaż odbył się 13 października w Galerii ZCK „Poddasze”. Wernisażowi towarzyszył koncert Maria Lamers – krakowskiej pieśniarki, pedagoga i bieszczadzkiego barda.

10.
Z końcem roku twórcy TNT zostali zaproszeni do niezwykłego projektu filmowego „Nie ma mnie”, którego autorem i pomysłodawcą jest rzeźbiarz i reżyser filmowy, Robert Żurakowski. Inspiracją dla tej pracy jest postać legendarnego bieszczadzkiego twórcy – poety, malarza i rzeźbiarza, Zdzisława Pękalskiego. Ten temat będzie niewątpliwie ważną częścią naszej aktywności w nadchodzącym roku.

11.
Rok (niepełny) naszej obecności w Zakliczynie sfinalizował się uroczystym otwarciem naszego Ośrodka Praktyk Artystycznych w Rudzie Kameralnej. Miało to miejsce 13 grudnia, a więc związane było z ważną i symboliczną datą w historii Polski. Znalazło to wyraz w specjalnie na tę okazję przygotowanym, a towarzyszącym uroczystości, programie artystycznym zatytułowanym po prostu „13 GRUDNIA”.  Otwarcie zgromadziło liczną publiczność, tak lokalną, jak i przybyłą z różnych stron kraju. Relacje z tego wydarzenia przeprowadziła Telewizja Tarnowska, PCH24 oraz TV TRWAM. Ważnymi punktami tego popołudnia w OPA było m.in. odczytanie specjalnego okolicznościowego listu prof. Kazimierza Brauna mieszkającego od lat w USA, wybitnego nestora i twórcy polskiego teatru (dodajmy, ze również honorowego członka naszego stowarzyszenia) oraz uhonorowanie Tomasza A. Żaka państwowym medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Gdy chodzi o wyróżnienia, to należy wspomnieć, że upływający rok TNT zamknął również Nagrodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, otrzymaną „z okazji 43 lat działalności”.

Do powyżej wypunktowanych działań naszego stowarzyszenia i Teatru Nie Teraz trzeba dodać wszelkie prace oraz poczynione inwestycje w ramach dostosowania udostępnionego Teatrowi budynku wiejskiej świetlicy w Rudzie Kameralnej. Oprócz dziesiątek godzin własnej pracy przy tym obiekcie, przenieśliśmy tam niemal w całości nasz ruchomy majątek, a więc cenny sprzęt teatralny, kostiumy i rekwizyty oraz przebogatą dokumentację. Wszystko to ma służyć pracy teatralnej i edukacyjnej dla lokalnego środowiska oraz być bazą dla naszej autorskiej twórczości. Sprzęt jak i wyposażenie będą przez nas systematycznie uzupełniane i udoskonalane.

Tomasz A. Żak
OPA TNT Ruda Kameralna